Stamboom Cleophas

a. Voorwoord. Er is iets met de naam Cleophas, dat nieuwsgierig maakt : waar komt hij vandaan, wat betekent hij, waar komen de Cleophassen vandaan, en waar zijn ze gebleven? Dat heeft mij altijd wel geïntrigeerd, en als ik dat wel eens vergat werd ik er wel door anderen aan herinnerd, die even nieuwsgierig waren als ik. Maar ja, hoe gaat dat dan? Drukke baan, niet weten hoe zo iets aan te pakken, en dan maar doorschuiven naar het pensioen. Ik ben inderdaad pas in 1997 een cursus genealogie gaan volgen in het Rijksarchief in Noord-Brabant, en van lieverlee heb ik me daar verder in verdiept door veel archiefbezoek, en merkte toen, dat in de Cleophas-familie al eerder onderzoek was gedaan. Zo leerde ik Ferrie Moubis uit Hulst kennen, achterkleinzoon van ene Carl Moubis (1836-1914). Dochter Pauline (Simonart) van diens zus Marie Christine Bernardine Moubis trouwde in 1893 met sigarenfabrikant Gerard Cleophas uit Steyl. Ferrie had deze relaties keurig in beeld gebracht, waarvan ik dankbaar gebruik mocht maken. Via hem kwam ik terecht bij Kees Cleophas in Roosendaal, die in 1997 het boek "Cleophas (de roem des vaders)" had uitgegeven en daarbij gebruik had gemaakt van enorm veel onderzoekgegevens van zijn zwager Sander Weisscher, die door voortijdig overlijden in 1987 zijn werk niet af kon maken. Daarna leerde ik Piet Cleophas kennen, die de Haagse tak al ruwweg in beeld had gebracht. Tezamen konden we van de takken een boom maken. Een grote Cleophas-tak lag nog in Venray e.o, meestal geschreven zonder "o", zoals de naam vaak wordt uitgesproken. Historicus Jean Coenen was mij behulpzaam bij het ontcijferen van een micro-fichefilm met gegevens uit Nederweert, die ik bij de Mormonen in Salt Lake City had besteld. Wij ontdekten iets, dat niet voor de hand ligt, nl. dat in één gezin, nl. van Cleophas Cleophas en Maria Verborch 2 kinderen Petrus worden genoemd. Het nageslacht van de jongere Petrus, die ter onderscheiding van zijn oudere broer "Smolenaars" (zoon van de molenaar) wordt genoemd, komt in Venray terecht, waar al Cleophassen woonden. In Venray heb ik veel steun ondervonden van Martien Peeters, die met Mia Clephas is getrouwd. Ook van het werk van Loek Cleophas uit Belfeld heb ik dankbaar gebruik mogen maken. Het zal duidelijk zijn, dat ik genoemde hulp bij mijn onderzoek zeer op prijs heb gesteld. Dit werk zou ik niet hebben kunnen doen zonder de hulp van een goed hanteerbaar genealogisch programma, dat alle ingevoerde data keurig op hun plaats kon zetten en deze op een bijna willekeurige manier kon presenteren. Ik heb met veel genoegen gebruik gemaakt van het programma Pro-Gen, versie 3.0b. Toen ik met dit onderzoek begon dacht ik: "Dat is zó bekeken", want alle Cleophassen uit de nationale telefoongids bij elkaar konden op één A4-tje. Het zijn er véél meer geworden, want ik kon teruggaan tot omstreeks 1550 en sindsdien zijn heel brede takken aan de stam gegroeid, die uiteindelijk resulteerden in enkele vestigingsplaatsen of concentraties in – hoofdzakelijk – Nederland, zoals Nederweert, Weert, Heythuysen, Venray, Steyl, en 's Gravenhage. Daarmee is binnen Nederland de stamboom grotendeels com-pleet, denk ik: de meeste Nederlandse Cleophassen sinds 1550 hebben daarin hun plekje gevonden. Ik wil dan m.n. aantonen: hoe de "stam" uitwaaierde over Nederland en voor een gering deel daarbuiten. Ik zal mij daartoe dan ook beperken in de wetenschap, dat ik naar andere buitenlandse Cleophassen trouwens maar weinig lijntjes ben tegengekomen. Zo ontdekte mijn zoon in de telefoongids in Kaapstad een hele pagina Cleophassen. Uit Ancestral files van de Mormonen is bekend, dat Cleophassen ook wonen of hebben gewoond in N.Amerika, Mexico, India, Engeland, de Scandinavische landen en Duitsland, maar die hoeven niet per sé verwant te zijn met ons, en ik ken geen Cleophas, die daaraan debet kan zijn. De verklaring ligt waarschijnlijk hierin, dat de naam Cleophas over de hele wereld bekend is en ook elders van roep- naar familienaam zal zijn gegroeid. Kees Cleophas uit Roosendaal (zie XII,64) maakt in zijn boek "Cleophas, de roem des vaders" van november 1997, gewag van ene Dzimadema Cleophas uit Ghana, maar er is geen enkele aanleiding voor het vermoeden van verwantschap. Of was het toch die missionaris, die die naam gaf, maar dan bij zijn doop....? De naam "Cleophas" is best een kleurrijke naam; menige drager is er trots op, maar waar komt hij vandaan en wat betekent hij? En hoe ligt de relatie met de Cleophassen van nu? Het is verleidelijk terug te gaan naar degene, met wie menige Cleophas herhaaldelijk werd geplaagd, nl. Cleopatra. Ook in die tijd was dit een aantrekkelijke naam, want tot zeven keer toe noemde een Egyptische prinses of koningin uit het geslacht der Ptolemaeën zich zo. Ik zal hier wat dieper op ingaan, omdat niet iedereen het verhaal goed kent en als opmaat voor de betekenis van de naam als woord. In 332 v.C. veroverde de Grieks-Macedonische Alexander de Grote Egypte. Hij liet zich in Memphis kronen en stichtte de Griekse stad Alexandrië. Na zijn dood werd het Helleense Rijk verdeeld en werd Egypte aan Ptolemaeus I Soter toegewezen, die zich tot koning liet kronen. Daarmee werd de dynastie der Ptolemaeën gevestigd, waarvan de Griekse koningin Cleopatra VII (68-30 v.C.), bijgenaamd Philopator, de laatste zou zijn. In haar tijd waren er voortdurend twisten rond de opvolging, totdat Julius Caesar met zijn Romeinse leger naar Egypte kwam, z.g. om te bemiddelen. Haar broer had haar verdreven uit Egypte, maar Julius Caesar herstelde haar op de troon. Cleopatra werd zijn minnares en schonk hem in 47 v.Chr. een zoon, Caesarion. Op 15 maart 44 v.C. werd Julius Caesar echter vermoord (tu quoque Brutus) en werd de Romeinse macht verdeeld over een driemanschap: Lepidus, Marcus Antonius en Octavianus. In 36 v.C. werd Lepidus weggepromoveerd tot pontifex maximus (opperpriester). Tussen Antonius en Octavianus heerste grote rivaliteit. Zij waren het, die Herodes, heerser over Palestina, tot koning kroonden van Judea, tot koning der Joden. Een huwelijk tussen Antonius en Octavianus' zuster Octavia mocht niet baten. Het werd nog erger toen Antonius niet bestand bleek voor de niet geringe charmes van Cleopatra VII; in 32 v.C. verstootte hij Octavia en huwde Cleopatra, die hem 3 kinderen schonk. Cleopatra zette hem aan om de alleenheerschappij te verwerven, hetgeen natuurlijk olie op het vuur was. Het gevolg was een openlijke oorlog, die Antonius verloor in de zeeslag bij Action (bij het huidige Preveza en Lefkas aan de westkust van Griekenland) op 2-9-31 v.C. Cleopatra, die altijd al een groot eigen rijk in het Midden-Oosten nastreefde, gooide al haar charmes wederom in de strijd, maar daar bleek Octavianus tegen bestand. In 30 v.C., na de verovering van Alexandrië door Octavianus, de latere keizer Augustus, pleegden Antonius en Cleopatra zelfmoord m.b.v. een giftige adder. b. Naamsverklaring. Dit verhaal is natuurlijk interessant, en het geeft ons tevens de gelegenheid iets te achterhalen over het woord Cleopatra. Waarom noemen zeven Egyptische koninginnen en prinsessen in successie zich zo? Kennelijk verwijst deze naam naar een woord of woorden in de Griekse taal, waarvoor ook pleiten de namen : Cleobis en Biton uit de Griekse mythologie, de Spartaanse koning Cleomenes, en de helden Cleon en Cleophon uit de Peloponnesische oorlog [1]. De naam Cleopatra is dan samengesteld uit de Griekse woorden : κλεοσ en πατρα, hetgeen achtereenvolgens "beroemd" en "vaderland" betekent. De koninginnen wilden met hun naam dus aangeven, dat Griekenland hun beroemde vaderland is, ofschoon dat al in 147/6 v.C. door de Romeinen was veroverd (Carthago!). Daarmee is het eerste deel van de naam Cleophas ook verklaard : beroemd, beroemde dingen. Maar het tweede deel? De meeste verklaringen [2] wijzen wederom naar πατρα of het Latijnse patria. Het kan ook afkomstig zijn van πατρια, en dan betekent het : van een beroemd geslacht. Ik denk echter [3], dat men het woord Cleophas letterlijk moet nemen voor wat het is: κλεος en φας, hetgeen het tegenwoordig deelwoord is van het Griekse φημι, dat "zeggen" betekent. Cleophas verwijst dus naar iemand, die beroemde dingen zegt, roemsprekend. [1] Men ziet, dat de "o" in kleo er wel degelijk bij hoort. [2] B.v. "Altdeutsches Namenbuch", Personennamen, Ernst Förstemann, 1966; Meyers’ "Encyklopaedisches Lexikon", Teil 28, Personenregister; Eastons Bible Dictionary; Het "Woordenboek van voornamen" van dr J.v.d.Schaar; "Encyclopedie van namen", A.Huizinga [3] Drs.Jean Coenen wijst nog op de mogelijkheid, dat de naam Cle(o)phas is ontstaan vanuit de Longobardische tijd (Clef, Clefo, Clepho, Clapho, Claffo) en verlatijnsd is tot Clephas, zoals Boyfaes tot Bonifatius. (zie "Altdeutsches Namenbuch" van Ernst Förstemann).

c. De naam in de geschiedenis. Niet lang na Cleopatra VII komen we al de eerste Cleophas tegen en wel in het verhaal rond de H.Familie. Ik heb daarvan een reconstructie kunnen maken op basis van gegevens uit het Nieuwe Testament, Internet, Encyclopedie en enkele schilderijen, waaronder "De Heilige Familie" van Leonard von Brixen (rond 1460), dat zich in het Museum der Schone Kunsten in Budapest bevindt, en "Maagschap van de heilige Anna" gemaakt rond 1510 te Antwerpen en te zien in het Wallraf-Richartz Museum te Keulen. Zoals uit het overzicht blijkt heette één van de drie echtgenotes van de H.Anna Cleophas, terwijl hun dochter Maria trouwde met een andere Cleophas, die zich doorgaans Alpheus liet noemen, hetgeen in het Armeens hetzelfde betekent als het Griekse woord Cleophas. Hij is één van de twee leerlingen, bij wie Jezus zich op de dag van Zijn verrijzenis voegde op de weg van Jerusalem naar het dorp Emmaus (de andere was waarschijnlijk de evangelist Lucas zelf; zie Lucas 4,18). Zij herkenden Hem aan het breken van het brood, zoals Hij had gedaan bij het Laatste Avondmaal. Vlgs Hegesippus, geboren begin volgende eeuw (Euseb. Hist. Eccl., 3.1.2), zou hij een broer van St.Jozef zijn en dus oom van Jezus. Ook in Matt.10,3 wordt hij genoemd. Hij is door Joden vermoord in zijn huis, omdat hij de verrezen Christus predikte; hij "verkondigde de roem" van Christus. Dit huis is in de 4e eeuw tot kerk omgebouwd. In de R.K.liturgie wordt zijn feestdag gevierd op 25 september. Veel later, op 17-5-1808 is in Montpellier (Z.Fr.) nog een kerk naar hem genoemd in de parochie Saint-Cléophas et Saint-Barthélémy, waar ook de rue St.Cléophas is te vinden. Ook in Nederland was een kerk naar hem genoemd, de Kleophas-, Klevers- of Klewerskerk, gelegen op Walcheren tussen Middelburg en Veere. In Canada in het midden van de grens met de V.S. ligt het dorpje St.Cléophas-de-Brandon, dat op 7-10-1897 is gesticht en in Utrecht is een r.k. basisschool, de Jenaplanschool naar Cleophas genoemd, de Cleophas-school. Als voornaam komen we Cleophas ook tegen bij de Norbertijn Cleophas Kegels (Floreffe bij Namen), die van 1642 tot 1660 pastoor was in de St.Martinus-parochie te Overpelt (B.). Rond 1850 was een "ietwat zurige" zuster Cleophas van de congregatie Penitenten Recollectinen van de Onbevlekte Ontvangenis mede-oprichtster van de Duinzigtschool te Oegstgeest. Van 1935 tot 1998 zwaaide ene broeder Cleophas Petrus Joseph Bot (scj) de scepter (lees: potlepel) in de keuken van de kloosters te resp. Liesbosch, Helmond en Nijmegen. d. Cleophas als achternaam. Cleophas was dus een voornaam, en is dat ook nog tot op de dag van vandaag; hij komt als zodanig voor, maar ook in afleidingen als Cleo, Clea, Clé en Cleophé. Tot in de Middeleeuwen bestonden achternamen nog niet. Wel bijnamen of een verwijzing naar de vader (patroniem): zoon van...... of naar de plaats van herkomst, maar die vererfde niet. Er bestaat dan ook – hoe graag we dat misschien ook zouden willen – geen enkele relatie van de Cleophassen van nu met die van toen, evenmin als met Cleopatra trouwens. Wel is het te verklaren, dat de naam in onze contreien opdook door de vestiging van talloze joodse ballingen in ons land en door het feit, dat ons volk eeuwenlang alle levenswijsheid putte uit de bijbel en namen en begrippen uit deze bijbel overnam. In de loop van de tijd ging de verwijzing naar de vader een steeds zelfstandigere plaats innemen, zoals we kennen van Janszn of Jansdr, dat al gauw werd uitgesproken als Janssen of iets dergelijks en zich geleidelijkaan handhaafde als achternaam en vererfde van vader op zoon of dochter. Zo woonde begin 16e eeuw in Medemblik ene Cleophas Tonisz (zijn vader heette dus Teun), wiens dochters de namen kregen Annetge Cleophasdr, Neeltje Cleophasdr en Marijtge Cleophasdr. Op den duur verdween die dr: de voornaam van de vader werd achternaam van de kinderen. Pas in de tijd van Napoleon moest iedereen een achternaam dragen om gemakkelijker geïdentificeerd te kunnen worden en zich te kunnen legitimeren. (Napoleon deed dit trouwens om het nakomen van de dienstplicht te kunnen controleren). Lang vóór die tijd hadden de meeste mensen al een achternaam, en wie die niet had verzon er een; de meest creatieve namen stammen uit die tijd. In dit onderzoek is Cleophas en elke variatie daarop een achternaam, aangevuld met een voornaam, die ook ........ Cleophas kan zijn. Ook in onze tijd komt het nog voor, dat een voornaam naar achteren verhuist. Zo was ik aan het surfen op het www en trof daar ene John Cleophas aan in Californië, USA. Een e-mail met vragen over zijn afkomst was snel verstuurd. Wie schetst mijn verbazing, toen ik onderstaand antwoord kreeg: Hallo Mr. Cleophas, I am originally from India. Cleophas was my middle name. But in 1983 I went to Europe and there in my Visa they made a mistake. They knocked off my last name (Bheri) and made my middle name Cleophas as my last name. My company transferred me to USA and all the papers were processed with Cleophas as my last name. So here is the story and I am not related to any body in the Netherlands. Regards, John Cleophas.