stamreeks Feringa

Generatie VI - Berent Albert x Barbera Jacobs

Het zou zo maar kunnen dat Grietje al eerder als dienstmeid bij Onne inwoonde. Zij zal mogelijk de kinderen hebben verzorgd nadat zijn vrouw was overleden. Toen bleek dat zij in verwachting was, werd er maar snel getrouwd. In die tijd was het ongepast om buiten het huwelijk een kind te krijgen. In juli werd zoon Engbert geboren. Onne en Grietje bleven nog een paar jaar wonen op de boerderij in De Westerhorn. In 1805 krijgen zij in deze plaats nog een zoon die ze de naam Albert geven, waarschijnlijk vernoemd naar de grootvader van Onne.

Onne wilde blijkbaar een grotere boerderij. Op 28 juni 1806 koopt hij van Alle Michiels en Grietje Jakobus Heerema een boerderij in Wetsinge, een dorpje zo’n 12 km ten noorden van de stad Groningen. In kleine dorpen bestonden in die tijd geen adresaanduidingen zoals we tegenwoordig ge-wend zijn. Alle huizen werden alleen met een nummer aangeduid. De gekochte boerderij had als nummer 21. De aankoop bestond uit:
"Een boerenplaats bestaande in een nieuw getimmerd binnenhuis. keuken, karnhuis, melkkelder, en verder gerijf'; benevens een groote friesche schuure, alsmede het recht der vaste beklemminge van 60 grazen best groen- en bouwland, doende jaarlijks tot een vaste hure aan diverse eigenaren de somma van ƒ211-10-,, eerstmaal ten laste van de kooperen verschijnende op midwinter 1806, als-mede het regt op vaste beklemminge van 8 grazen best groen land zullende jaarlijks tot een vaste hure aan de verkoopere doen ene somma van ƒ40-,,-,, telkens verschijnende op midwinter eerst-maal 1806, en zoo vervolgens alle jaren enz...."

Onne en Grietje mochten dan wel een goed lopend boerenbedrijf hebben, persoonlijk ging het hen minder goed. In 1808 werd er een dochtertje geboren, Corneliske. Zij werd echter maar 8 maanden oud. In 1809 overlijdt zijn zus Aagtje in Niezijl. En kort daarop, in 1810, overleed Berend, de oudste zoon van Onne (uit zijn huwelijk met Trijntje), op 23 jarige leeftijd. Zonder twijfel werkte deze op het land van de familie en werd waarschijnlijk al als opvolger gezien.

In 1810 werd Nederland door Napoleon ingelijfd. De Franse wet ging hier gelden. Een belangrijke verandering was de invoering van de Burgerlijke Stand in 1811. Tot dusver werd geboorte, huwelijk en overlijden door de kerk geregistreerd. Vanaf nu werd dat door de overheid gedaan. Een van de maatregelen was dat mensen vanaf 1811 een vaste achternaam moesten gaan voeren. De vele families die nog niet zo’n naam hadden en nog altijd alleen een patroniem gebruikten moesten er een kiezen.

Op 2 november wordt voor Onne Berents de familienaam Feringa voor het eerst officieel gebruikt, zoals blijkt het Burgerlijk Register der Commune Adorp (zo werd Adorp, de gemeente waartoe Wetsinge behoorde destijds genoemd). De achternaam gold zoals later bleek, behalve voor Onne Berents, ook voor zijn twee dochters uit zijn eerste huwelijk, Barber en Geertje, en voor de twee zoons uit zijn tweede huwelijk Engbert en Albert die al vóór 1811 waren geboren. Een kind dat later werd geboren zou vanzelfsprekend ook deze achternaam krijgen.

Er zijn bestaan overigens meer families met de achternaam Feringa. Sommige daarvan ge-bruiken deze familienaam in 1811 al honderden jaren. Het is overigens niet aan te tonen dat deze families aan elkaar verwant waren. Waarom Onne de naam Feringa heeft aangenomen is niet duidelijk. De nakomelingen van zijn broers Albert en Jacob voerden als achternamen resp. Boersema en Niehof. Dit is een aanwijzing dat 'onze' Feringa's niet afstammen van een familie die al van oudsher die naam droeg. Anders zouden deze broers zich ook wel Feringa hebben genoemd.
Maar er zijn wel een paar mogelijke verklaringen waarom Onne op het idee kwam om deze naam te kiezen. Hij had in 1811 inmiddels zo’n beetje de grootste boerderij van het dorp. In Niehove, waar Onne werd geboren, was de belangrijkste landeigenaar een familie met de achternaam Feringa. In de kerk van Niehove liggen imposante grafstenen van deze familie. Wellicht heeft hij ooit toen hij jong was op het land van deze familie gewerkt.
Een andere mogelijkheid is de volgende. Toen Onne Berents tussen 1792 en 1805 in de buurt van Grijpskerk in de buurtschap Den Westerhorn woonde lagen niet ver daar van-daan, bij Lutjegast en Visvliet, de boerderijen Suyder-Feringa en Noorder-Feringa. Wellicht heeft hij zich daardoor laten inspireren toen hij later een achternaam koos.

* * * * *

In 1811 werd door Napoleon de dienstplicht ingevoerd. Ook het gezin van Onne werd door deze maatregel geraakt.
Meindert, zoon van Onne uit zijn huwelijk met Trijntje Meinderts, moest ook het leger in. Hij werd ingedeeld bij het 87e Cohorte. Dit was een reservecompagnie, die bestemd was voor de grensbewaking in Groningen en Friesland.
Meindert ontkwam daardoor aan de inlijving in het legerkorps voor de veldtocht naar Rus-land. Dat werd gevormd door troepen uit het hele Napoleontisch rijk, zo’n 700.000 man. Het Nederlandse aandeel betrof 15.000 man. Rampzalige veldslagen en een terugtocht in een barre winter maakten dat er maar 40.000 overlevenden terugkwamen, waarvan zo’n 500 Nederlanders.
Doordat het leger zo verpletterend was verslagen had Napoleon nieuwe troepen nodig. Nu moest Meindert het ‘echte’ leger in. De manschappen van het 87e Cohorte werden inge-deeld bij 147e regiment infanterie. Dit legeronderdeel werd ingezet in veldslagen in Saksen en de Volkerenslag van 1813 bij Leipzig, waar Napoleon opnieuw werd verslagen.
Waarschijnlijk is Meindert op het slagveld gesneuveld. Er is nooit meer iets van hem vernomen.

* * * * *

De welvaart bij de boeren werd flink beïnvloed door de aanwezigheid van de Fransen.
De paardenfokkerij voor het leger (maar natuurlijk ook voor de akkerbouw) was een zeer lonend bedrijf, In 1813 waren er in de gemeente Adorp (waartoe ook Wetsinge en Sauwerd behoorden) volgens een inventarisatie 280 paarden aanwezig. Dit op een bevolking van slechts 780 inwoners, waarvan maar een beperkt aantal zelf boer was. De rest was, behalve een aantal vakmensen zoals timmerman, bakker en schoolmeester, veelal landarbeider of dagloner.
Verder waren er in Adorp 985 inlandse schapen, die gemiddeld 8 pond wol per stuk lever-den. Ook was er nogal wat rundveehouderij voor vleesvee, voor een groot deel ossen.
De melkveehouderij was maar beperkt aanwezig. Alleen de grotere boerderijen hadden een kamer met bakken voor het opromen van melk en een karnmolen voor de boterbereiding.
Uit het koopcontract bleek al dat ook Onne en Grietje een karnhuis en melkkelder hadden.
Op veel land werd gehooid. Allemaal handwerk natuurlijk. Er was veel vraag naar hooi voor de legerpaarden. Voor deze paarden werd ook veel haver verbouwd.

* * * * *

Naarmate de Fransen meer hun stempel drukten op de samenleving, verdween het aanvankelijk enthousiasme bij de bevolking:

• De prijzen werden na 1810 niet meer in de vertrouwde florijnen (guldens), schellingen, stuivers en duiten aangegeven, maar nu in Franse munt: francs en centimes. In 2002 was de overgang van de gulden naar de euro voor veel mensen erg lastig. Waarschijnlijk was de overgang (met al die vreemde woorden) voor de vaak laagopgeleide bevolking in de Franse tijd nog veel moeilijker.

• In 1811 hield niet iedereen zich aan de verplichting een achternaam te registreren. Men was zo gewend aan het systeem van patroniemen.

• Toen in 1811 de dienstplicht werd ingevoerd zagen de boeren niet graag hun zonen en arbeiders naar het leger vertrekken. Een aantal van de jongens probeerde zich aan inlijving te onttrekken. De veldwachter had de taak hen op te sporen. Hij kreeg 5 francs beloning als iemand werd opgepakt.

• Na de rampzalige tocht naar Rusland had Napoleon weer extra mensen en uitrusting nodig. In februari 1813 deed de prefect van het departement Westereems (d.i. de hoogste bestuurder van de provincie waartoe Groningen destijds behoorde) de volgende oproep: "Als gevolg van de zeer grote verliezen door de Grande Armée geleden is onverwijlde hulp nodig. Vooral aan paarden is een grote behoefte. In deeze nood der tijden moet uit de geest der ingezetenen onze gehechtheid aan de zaak van het Vaderland blijken" De maire (burgemeester) van Adorp voegde aan deze oproep toe: "Het zal erg moeilijk worden, we hebben al zoveel moeten doen".

Ook nadat later dat jaar Napoleon bij Leipzig was verslagen bleef de oorlogssituatie nog voortduren. Het Franse garnizoen in Delfzijl, zo'n 1400 man groot, was niet van plan zich over te geven. Troepen van de nieuw opgerichte Nederlandse Landstorm, het Pruisische leger, Kozakken en Engelse schepen belegerden het stadje. En opnieuw waren er wagens en paarden nodig. En opnieuw werden deze gevorderd bij de bevolking. Ook Onne Berents Feringa en zijn buurman Roelof Sinninghe Kuitert moesten paarden leveren. Maar zij vonden dat zij voor dergelijke diensten al vaak genoeg waren aangewezen. Zij legden de vraag, of eigenlijk het bevel, naast zich neer. De Schout, die alles moet regelen, beklaagt zich per brief van 19 maart 1814 bij de Commis-saris in Appingedam. Eerst verklaart hij zijn keuze voor deze twee heren:

"Het is er verre vandaan dat deze bepaling willekeurig zoude zijn geschied, in tegendeel, ik ben van oordeel (en niemand zal mij zulks met grond kunnen tegenspreken) dat indien van deze Gemeente diergelijke diensten worden gevorderd zulks door allen in zoo veel mogelijke gelijke evenredigheid moet worden verricht, en dat men niet van de kleinste landgebruikers moet beginnen, maar van de grootsten en die de meeste paarden en knechts hebben; daar nu de genoemde persoonen eerder tot de grootste, dan tot de middelmatige, minder nog tot de kleinste landgebruikers moeten gerangschikt worden, en zij sedert het begin van de maand November geheel geene diensten het zij met wagens of anders wegens deze Gemeente hebben verricht, heb ik teregt geoordeelt hen hier toe te moeten designeren"

De schout vond ze dus vermogend genoeg. Verder in de brief klaagt hij dat:
"......zij volharden te weijgeren, onder een nietsbeduidend voorwendsel, dat zij er onmagtig toe zijn zonder te willen of te durven ontkennen dat zij paarden en knechts hebben…"
Vervolgens geeft hij aan dat eerdere hoofdelijke omslagen, o.a. voor in inzet van 20 man voor de Landweer, door hen niet werden betaald:
"......waaraan met gemeen overleg voor de rekening van de Gemeente is voldaan zijn deze twee persoonen juist altoos de agterlijksten met betalen en tot het geld, hetwelk de twintig die op den 14 December 1813 uit deze Gemeente tot de Landweer bij en om Delfzijl gecantonneerd zijn uitge-trokken hebben bedongen, hebben zij tot op dit ogenblik nog geen duit willen betalen niettegen-staande zulks met algemeen overleg is beraamd en door alle ingezetenen tot op den 1sten Februarij betaalt wordt"

Uiteindelijk wordt voor een praktische oplossing gekozen, waarbij een vrijwilliger zich met zijn paard (tegen betaling!) ter beschikking stelt. Onne en zijn buurman krijgen de rekening van ƒ16 gepresenteerd.

* * * * *

In december 1812 overlijdt op de boerderij Jacob Berents, een broer van Onne. Deze woon-de, volgens de overlijdensakte, eigenlijk in Grijpskerk. Maar mogelijk hielp hij zijn broer in die tijd op de boerderij, omdat zoon Meindert in het leger was opgeroepen. En in juli 1814 overlijdt dochter Barber, slechts 19 jaar oud. Zij was nog maar net een jaar getrouwd en overleed bij de geboorte van haar eerste kind.
Een lichtpunt in deze toch wel droevige jaren zal in oktober 1814 de geboorte zijn geweest van een zoon van Onne en Grietje. Zij noemen hem Berend, naar de overleden oudste zoon van Onne.
In 1815 geeft het bevolkingsregister aan dat behalve Onne, Grietje en hun kinderen Geertje (16 jaar), Engbert (11 jaar), Albert (9 jaar) en Berend (1 jaar) er ook personeel woonde op de boerderij. Er woonde een boerenknecht, Cornelis Jans Brands, op dat moment 24 jaar oud en een dienstmeid, Cornelske Jans Corsaan, 16 jaar. Maar voor al het werk op de boerderij waren vaak veel meer handen nodig. In de oogst- en maaitijd werden daarvoor zoals gebruikelijk waarschijnlijk dagloners ingehuurd.

Op een gegeven moment gaat het financieel slecht met de familie Feringa. Het laatste positieve signaal over de welstand was een belastingaanslag in januari 1817. In Adorp bestonden bij de gemeentelijke overheid, na de oorlog met de Fransen, financiële tekorten. Naar draagkracht werden deze tekorten omgeslagen over de gezinnen in de ge-meente. De 'repartitie tot einding van het tekort op de gemeenterekening'. In januari 1817 staat Onne nog zo ongeveer als hoogstaangeslagene binnen vermeld! Maar misschien was deze aanslag nog op oude gegevens gebaseerd, want er zijn ook andere signalen.
De Fransen waren altijd een goede klant geweest voor de boeren. Door het wegtrekken van de troepen verloren zij een belangrijk deel van hun afzet van paarden, hooi en haver. Ook staat het jaar 1816 bekend al 'Het jaar zonder zomer'. Lage temperaturen en veel regenval hadden invloed op slechte oogsten. Ook kwam zo nu en dan veepest voor. Het waren bedrijfsomstandigheden waarbij het lastig was om aan alle verplichtingen te voldoen. Eerder was al duidelijk dat het bedrijf van Onne in belangrijke mate was gebaseerd op leningen. Allemaal mogelijke aanwijzingen voor datgene wat volgt.
Op 4 juni 1817 wordt een akte opgemaakt bij notaris Bolhuis in Winsum. Hierin wordt een bedrijfsruil geregeld met de landbouwer Willem Rengeniers Hoeksema. Deze bezat een boerderij in Bellingeweer, in het gebied ten oosten van de weg van Winsum naar Gronin-gen. Het gebied waarin dit bedrijf lag waren de Winsumer- en Bellingerweerder Meeden. Het is nogal vochtig land. In die tijd stonden in de winter vaak hele stukken onder water. Veel land was eigenlijk alleen geschikt als hooiland.
De overeenkomst die werd getekend was een bevestiging dat de partijen hun verplichtingen (ruil en betaling) waren nagekomen. Onne blijkt overigens volgens de akte dan al op het adres Bellingeweer nr. 119 te wonen. Deze boerderij heeft als bijbehorend land maar een beklemming van zo'n 42 grazen. En in tegenstelling tot de 'oude' boerderij liggen al deze stukken land behoorlijk verspreid. En gelet op de ligging in de Meeden, zal de het land kwalitatief minder zijn geweest.

Onne Feringa en Willem Hoekzema komen onderling overeen dat de boerderij in Wetsinge ƒ4000,- waard is en die in Bellingeweer ƒ2500. Bij de ruil werd afgesproken dat Onne een contante bijbetaling van ƒ1500 zou ontvangen. In de akte staat, 'in klinkende zilveren specien'. Een paar dagen na het passeren van de akte breekt er een noodweer uit in de streek. De burgemeester van Adorp schrijft dat op 27 juni 1817 een enorme hagelval de oogst vernielde. Een dag later konden de maaiers niet aan de slag omdat in het gras 'de hagels nog een handbreed hoog lagen'. Een slechte start voor Onne op zijn nieuwe boerderij.

Een paar jaar later blijkt dat alle financiële problemen nog niet zijn opgelost. Onne biedt opnieuw zijn boerderij te koop aan. Op 31 mei 1820 wordt voor notaris Bolhuis de ruil bevestigd met de boerderij van Reinder Jans Brands in Sauwerd. Deze laatste heeft als bijbehorend land maar een beklemming van zo'n 11 grazen. Beduidend kleiner dus dan zijn boerderij met 42 grazen land. Het bedrijf ligt afgelegen in de Sauwerder Meeden aan de Oude Ae. Opnieuw komen de partijen een ruilwaarde overeen: de boerderij van Onne ƒ2500,- tegen de boerderij van Reinder Jans ƒ2000,-. En Onne krijgt daarnaast contant geld, nu ƒ500,-.

Maar Onne heeft het ook niet kunnen redden in dit boerderijtje. Een paar jaar later blijkt hoever hij in de problemen is gekomen. Hij overlijdt op 18 april 1825, 67 jaar oud, als dag-loner. Hij woont dan in Wetsinge in het huis nr. 14. Dit huis, waar je alleen maar kon wonen wanneer je tot de armsten van het dorp behoorde, was eigendom van de diaconie. Dezelfde diaconie waarvan hij nog maar 8 jaar eerder boekhoudend diaken was. Het kan verkeren.
Wanneer de familie precies is verhuisd naar Wetsinge nr. 14 heb ik niet kunnen vinden. Wel blijkt uit het inschrijvingsregister van de schutterij, dat al in 1822 zoon Engbert hier woonde. Het verblijf in Sauwerd heeft dus niet lang geduurd.
Grietje hertrouwde, een paar maanden na het overlijden van Onne, op 29 oktober 1827 in Adorp met Klaas Jans Zijlman, gedoopt op 6 maart 1771 in Wetsinge. Hij was waarsman (ook wel zijlwaarder genoemd) bij de Wetsingerzijl bij Sauwerd. Een zijlwaarder is in dienst bij het zijlvest, de toenmalige benaming voor een waterschap in Groningen. Hij moest toezien op de ontwatering van de polders via de sluis (zijl) op het Reitdiep. Op 15 januari 1848 is Klaas in Sauwerd overleden, 76 jaar oud.

Grietje overleed op 18 september 1850 in Sauwerd, 67 jaar oud. Haar achternaam "van der Molen" wordt later vermeld in de overlijdensakte van haar zoon Berend.

Toen Albert en Aafke de woning huurden, was 'herberg' niet de hoofdfunctie meer. Bewoners voor hen waren achtereenvolgens landbouwer en dagloner. Maar het is mogelijk dat zij als bijverdienste een tapperij hebben gehad voor de passanten langs deze belangrijke verbindingsweg naar Groningen. In die tijd werd het pand nog altijd met de oude naam aangeduid.
Het huis is tussen 1880 en 1890 afgebroken. Enkele jaren later werd een nieuw pand gebouwd, dat tot halverwege de 20e eeuw als café werd gebruikt. Nog steeds met de naam 'Het Zwarte Paard'.

Generatie III - Berend Feringa x Geertje van der Tuin

In de tweede helft van de 19e eeuw ontwikkelde zich de arbeidersbeweging, onder andere in de organisatie van het Algemeen Nederlandsch Werkliedenverbond. Maar de streng christelijke leden kregen bezwaar tegen het gevoerde beleid zoals de zondagsontheiliging en de bevordering van het openbaar lager en middelbaat openbaar onderwijs. In reactie hierop werd in 1876 het Christelijk Nederlands Werklieden Verbond 'Patrimonium' opgericht. Al snel daarna in 1879 sloot Berend zich daarbij aan. Zijn ervaring met de armoede uit zijn jonge jaren zal zeker een reden zijn geweest om lid te worden van deze organisatie.

Tussen 1875 en 1888 kregen Berend en Geertje 6 zonen: Kornelis (1875), Albert (1876), Jan (1878), Harm (1882), Engbert (1884) en Berend Geert (1888). De jongste werd maar een paar maanden oud. Ook een dochtertje van Geertje van der Tuin, Sjouke, overleed in 1877 op jonge leeftijd. Zij werd maar 9 jaar.

De zonen braken met de familiegeschiedenis en werkten niet langer op het land. De oudsten, Kornelis en aanvankelijk ook Albert, kozen voor een beroep in de grafische sector. Zij werden letterzetter. Jan en Engbert kozen voor de zekerheid van een overheidsbaan. Zij werden brievenbestellers. Albert ging later als belastingambtenaar ook voor de overheid werken.
Berend is maar 53 jaar oud geworden. Hij overleed in Groningen op 28 maart 1895. Kort daarop is het gezin verhuisd naar een woning aan het Boterdiep Oostzijde nr. 89. Vanuit dat adres trouwden de kinderen in de loop der jaren. Alleen Harm bleef nog wat langer bij zijn moeder wonen. Hij was licht gehandicapt, hij had een vergroeiing aan zijn rug, een bochel. Hij was sigarenmaker en loopjongen bij de Tabak- en Sigarenfabriek "De Pionier".

Generatie II - Albert Feringa x Anna Kolbeek